Ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης (περ. 930–1003 μ.Χ.) υπήρξε θεμελιωτής του κοινοβιακού μοναχισμού στο Άγιον Όρος. Γεννημένος στην Τραπεζούντα, ορφάνεψε νωρίς και ανατράφηκε από μοναχή, γεγονός που επηρέασε βαθιά την πνευματική του πορεία. Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα ασκήτευσε στη Μονή Κυμινάς της Βιθυνίας, υπό την καθοδήγηση του Οσίου Μιχαήλ του Μαλεΐνου.
Με την υποστήριξη του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, το 963 μ.Χ. ίδρυσε τη Μονή Μεγίστης Λαύρας στον Άθω, θέτοντας τις βάσεις για την οργάνωση του αγιορείτικου μοναχισμού. Εισήγαγε το κοινοβιακό σύστημα, με έμφαση στην κοινή λατρεία, την εργασία και την πνευματική άσκηση. Η προσέγγισή του συνάντησε αντιδράσεις από ερημίτες, αλλά τελικά επικράτησε, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα του Αγίου Όρους.
Ο Αθανάσιος απεβίωσε το 1003 μ.Χ., όταν κατέρρευσε ο τρούλος του καθολικού της μονής. Η μνήμη του τιμάται στις 5 Ιουλίου, αναγνωριζόμενος ως προστάτης του Αγίου Όρους και πρότυπο μοναστικής ζωής.
