Η έλλειψη συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στην λεκάνη του Ευξείνου Πόντου σε συνδυασμό με τις λίγες πληροφορίες, τις οποίες παρέχουν οι αρχαίες γραπτές πηγές σχετικά με την ίδρυση αποικιών στην περιοχή, δυσχεραίνουν την χρονολόγηση της εγκατάστασης των πρώτων ελληνικών αποικιών στον Εύξεινο Πόντο. Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα οι πρώτοι Έλληνες φαίνεται πως έφθασαν στην περιοχή ήδη από τη Μυκηναϊκή εποχή, καθώς ευρήματα που χρονολογούνται σε αυτή την περίοδο, έχουν εντοπισθεί σε διάφορες θέσεις, τόσο στο νότο, όσο και στον βορά. Οι πρώτες επαφές, ωστόσο, των Ελλήνων με την περιοχή θα πρέπει να διαχωρισθούν, από την ίδρυση των πρώτων αποικιών, η οποία, σύμφωνα με τα λιγοστά έως τώρα αρχαιολογικά ευρήματα θα πρέπει να τοποθετηθεί στα μέσα τον 7^ου αιώνα π.Χ.

Την πρωτοκαθεδρία στην ίδρυση αποικιών στον Εύξεινο Πόντο είχε η Ιωνική πόλις Μίλητος, η οποία φέρεται να έχει ιδρύσει 75 ή 90 αποικίες. Τα Μέγαρα επίσης ίδρυσαν τέσσερεις αποικίες, το Βυζάντιο, την Ηράκλεια Ποντική, την Μεσημβρία και την Κάλλατι. Τον 5^ο αιώνα π.Χ. η Αθήνα προστίθεται στις πόλεις, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή ιδρύοντας την Αγαθούπολη και δύο κληρουχίες στη Σινώπη και την Αμισό.

Οι αρχικές εγκαταστάσεις των αποίκων φαίνεται πως ιδρύονταν σε χερσονήσους με φυσικά λιμάνια ή μικρά νησιά κοντά στην ακτή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι αποικίες, Σινώπη, Βορυσθενίτις, Ίστρια, Μεσημβρία και Απολλωνία Ποντική. Η Σινώπη, η πρώτη ελληνική αποικία στη νότιο ακτή του Ευξείνου Πόντου, ιδρύθηκε από την Μίλητο, στον ισθμό μίας χερσονήσου, που διαθέτει δύο φυσικά λιμάνια. Η σημαντική από γεωστρατηγική άποψη θέση της πόλης ευνόησε την ανάπτυξή της και είχε σαν αποτέλεσμα η Σινώπη να μετατραπεί στο σημαντικότερο κέντρο της νοτίου ακτής του Ευξείνου Πόντου και να γίνει η ίδια μητρόπολη νέων αποικιών. Στο πλαίσιο του εσωτερικού αποικισμού, οι παλαιές αποικίες, οι οποίες είχαν αναπτυχθεί σε αυτάρκεις και αυτόνομες πόλεις ανέλαβαν οι ίδιες την ίδρυση νέων αποικιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η Σινώπη ίδρυσε στα ανατολικά της την Αμισό, τα Κοτύωρα, την Κερασούντα και την Τραπεζούντα.

Η πλειονότητα των κατοίκων των ελληνικών αποικιών του Πόντου προερχόταν από την Ιωνία και συγκεκριμένα την Μιλήτο. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο στον πυρήνα των Μιλησίων αποίκων να προστίθεντο άποικοι και άλλων, φιλικά διακείμενων στη Μίλητο ιωνικών πόλεων. Το σώμα των αποίκων, αποτελούταν από πολίτες, που είτε ήταν δυσαρεστημένοι από την πολιτική κατάσταση στην πατρίδα τους είτε ήλπιζαν σε ένα καλύτερο μέλλον στην απομακρυσμένη περιοχή του Ευξείνου Πόντου.

Ηγέτης κάθε αποικιακής δραστηριότητας ήταν ο οικιστής, ο οποίος, αφού έπαιρνε χρησμό από το μαντείο των Διδύμων, αναλάμβανε την οργάνωση του ταξιδιού, τον συντονισμό των αποίκων, την μεταφορά των ηθών, των εθίμων και των καθιδρυμάτων της μητρόπολης στην αποικία, την ίδρυση των ιερών και την οργάνωση των θεσμών, τον διαχωρισμό της ιδιωτικής και τη δημόσιας γης και την κατανομή των γαιών στους αποίκους. Μετά τον θάνατό του, ο οικιστής λάμβανε τιμές ήρωα και λατρευόταν ως ο γενάρχης των αποίκων σε ιερό, το οποίο ανεγειρόταν σε κεντρικό σημείο στην Αγορά της πόλης, που ο ίδιος ίδρυσε.

Η ίδρυση μίας αποικίας, δεν ήταν ένα στιγμιαίο γεγονός στην ιστορία και φαίνεται πως τις περισσότερες φορές διαρκούσε πολλά χρόνια. Αρχικά το σώμα των αποίκων ήταν μικρό και ασθενές. Με την πάροδο του χρόνου και εφόσον οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές, η αποικία ενδυναμωνόταν και μετατρεπόταν σε μόνιμη εγκατάσταση με αυτονομία και αυτάρκεια.